DUYGUSAL ZEKA

DUYGUSAL ZEKA VE ÇOCUK

 

 

    Son yıllarda zeka ile ilgili yapılan araştırmalar, kişisel başarıların sebebinin sadece IQ ile ilgili olmadığını ve hayatta bizleri başarıya götürecek kişisel pek çok yetkinliğe olanak sağlayan “duygusal zeka”nın önemini ısrarla vurgulamaktadır. Yüksek zeka katsayısının akademik başarıyı yükselttiğini ancak mutlu bir hayatın garantisi olmadığını artık bilmekteyiz. “Bir bireyin çevresel baskılarla, değişimlerle başa çıkmaya çalışırken, duygusal kişisel ve sosyal yeteneklerinin tümünü devreye sokup uygun biçimde kullanılabilmesi” olarak tanımlanan duygusal zeka, duygusal doyumun sağlanmasına hizmet eder.  Duygusal doyumun sağlanması duyguları tanımakla başlar. Duygular insanı anlamada, düşünce ve davranışlarını anlamlandırmada çok önemli bir role sahiptirler. Duygularını tanıyan ve onları doğru yönlendirebilen insanlar hayatlarının birden fazla alanında etkin olabilmektedirler. Yaşam boyu gelişen bir süreç olan bu duygusal farkındalığın temelleri ise özellikle çocukluk döneminde atılmaktadır. Çocukların hem kendi hem de karşısındaki bireylerin duygularını farkında olarak büyümesi son derece önemlidir.

 

Duygusal Zekanın  Gelişimi ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

 

      Duysual zeka, bebeklikten itibaren gelişmeye başlar. Altı aydan küçük bebekler zevk ve rahatlık gibi duyguları, altı aydan büyük bebekler ise sevinç, korku ya da kızgınlık gibi farklı duyguları yaşayabilmektedir. 2 yaşındaki çocuklar  hem kızgınlıklarını hem de olumlu duygularını ifade edebilirler. Yine bebeklerin çok erken aylardan itibaren annelerinin yüz ifadelerine ve ses tonlarına anlamlar yükleyebildikleri bilinmektedir. 2-3 yaş çocuklarının neşeli, mutlu, kızgın öfkeli ve üzgün duygularını tanıyabildikleri belirtilmektedir. Özellikle okul öncesi ve ilkokul çağındaki çocukların yüz ifadelerini tanıma becerilerinin hızla geliştiği gözlenmektedir. Bu bağlamda duygusal zeka gelişimi açısından çocuğun yetiştiği çevrenin anlamı çok büyüktür. Çocukların model aldığı yetişkinlerin kendi duygularını ifade  edebilmeleri ve davranışlarından ziyade , duygularını,  hislerini nasıl ifade ettikleri yani  ifade ediş biçimleri son derece önem taşımaktadır.

 

• Duygu yanlış değil, duyguyu ifade ediş şekli yanlış olabilir. Öfke de bir duygudur ve hissedilmesi yadsınamaz. Çocuğun öfke duygusunu yok saymadığımızı bilmesi önemlidir ancak öfkeyi ifade ediş şeklini kabul etmeyebiliriz.

 

Çocuk, yetişkinlerle ilişkilerini şekillendirerek, kendisini değerlendirmeyi, hislerine nasıl tepki verileceğini ve verilen tepkileri nasıl yorumlaması gerektiğini öğrenir.

 

Çocuğun belirli bir durumda ne hissettiğini farkına varabilmesi, duygusal zekasının temelini oluşturur.

• Bu farkındalık, iç görü kazanabilmesi ve kendini anlayabilmesi için ona ışık tutar.
• Duygularının farkında olan çocuk daha özerk davranabilir ve her anlamda daha olumludur. Yoğun endişelerinden kendini arındırabilir ve gereksiz alınganlıkların esiri olmaz.
• Duygusal özdenetimini sağlayabilen çocuk sabırlıdır ve fevri davranışlarını ertelemeye daha yatkındır.
• Duygularının farkında olan çocuklar, başkalarının duygularına karşı daha duyarlı olmayı tercih eder ve olumlu ilişkiler kurma konusunda kolay ustalaşır. 

 

Görüldüğü gibi, bir çocuğu başarıya götürebilecek tüm bu farkındalıkların gelişiminde yetişkinlerin oluşturduğu model yadsınamaz.

 

 

• Çocuk, sürekli olarak duygularının ve davranışlarının önem verdiği kişiler tarafından onaylanmasını ve takdir edilmeyi bekler.
• Yeteri kadar onay görmeyen çocuklar ise duygusal anlamda gelişme gösteremez.
• Çocuğun duygularının görmezden gelinmesi durumunda ise çocuk, duygularını ifade etmekten ve hislerinden vazgeçmeye başlar. Oysa çocuğun yaşadığı duygusal anlar, onun duygusal yeterlilik konusunda gelişim gösterebilmesi için değerlendirilmesi gereken birer fırsattır.

 

• Çocuğu fazlasıyla serbest bırakmak ve tanınan geniş özgürlük alanları ise yine çocukların sağlam bir duygusal yaşam geliştirmesine engel teşkil eder. Bu noktada çocuğun hislerini farkında olmak yetmez, duygularını uygun yollarla ifade edemeyen çocuklara alternatif duygusal tepkiler öğretilmesi konusunda hassasiyet göstermek son derece önemlidir. Ancak çocuğun olumsuz duygularını ve öfkesini belli edebilmesine fırsat vermek de çok önemlidir. Bu tip durumlarda aşırı disiplin uygulamak ve  cezalandırmak duygusal yaşantasını sekteğe uğratabilir.

 

 

 Kısaca duygusal zeka modeli'nde birbiriyle ilişki içinde olan;

 

• Duygusal algılama, tanımlama

 

Yüz ifadelerindeki, ses tonundaki,  sanat objelerindeki duyguları hissedebilmek, algılayıp ifade edebilmektir.

 

• Düşüncenin duygusal olarak kolaylaştırılması

 

Duygular, zihinsel yaşamın bilişsel, bilinçli, duygusal-deneyimsel (emotional-experiantal) fizyolojik cephelerinin karmaşık organizasyonlarıdır. Eğer biri "şu anda üzgünüm"  şeklinde düşünürse, biliş değişir "ben iyi değilim" şeklinde düşünmeye başlayabilir. İkinci aşama yani düşüncenin duygusal olarak kolaylaştırılması  sürecinde duyguların bilişsel sisteme nasıl girdiği, bilişin düşünceye yardım  etmek için nasıl değiştiği üzerine odaklanır. Duygular bilişsel sistemi değiştirir.  Kişi mutluyken bilişsel sistem olumlu, kişi mutsuzken olumsuz olur

 

• Duygusal anlayış ve muhakeme,

 

 Duygular tanınıp etiketlenmesi ve duygusal  anlayışın oluşumu.

 

 

• Duygusal açıdan kendini ve diğer insanların duygularını farkında olma ve yönetme,

 

Bu, bireyin diğer insanlarla ilişkisindeki duygusal ilerlemeyi anlayabilmesini sağlar.

 

 

bu dört kapasitenin ve gerekli olan temel kazanımların çocuğun doğumundan itibaren şekillendiğini unutmamak, doğru tutum ve yaklaşımlarla duyguların kısırlaşmadan, her türlü fırsatta  geliştirilmesine olanak sağlamak son derece önemlidir.

 

 UZM.PSK.EZGİ GİZEM NARAT