Eskişehir
Anne Baba Tutumlarının Çocuk Gelişimine Etkisi
“Bir çocuk için annesi ve babası dünyayı temsil eder. Çocuk, annesi ve babası nasıl davranıyorsa, dünyadaki herkesin de aynı şekilde davranacağını düşünür.”
M.Scott Peck
Çocuğun ilk sosyal çevresi, yaşama ilişkin ilk öğrenmelerini gerçekleştirdiği ailedir. Kişiliğin temelleri bu ortamda atılır. Ebeveyn çocuk arasındaki etkileşim çocuğun davranışlarını biçimlendirirken, gelecekteki davranışları üzerinde de etkili olur. Çocuğun yaşamı boyunca kurduğu tüm ilişkilerinin özünde, ebeveynlerin çocuklarını yetiştirirken benimsedikleri anne-babalık rolleri yer almakta; çocuğun kişiliğinin şekillenmesinde anne-babanın tutumları belirleyici olmaktadır.
Çocukların üzerinde olumlu ve olumsuz etkileri olan anne-baba tutumlarını aşağıdaki başlıklarda gruplandırabiliriz:
1) Baskıcı-Otoriter Tutum
Bu tutumu benimseyen ebeveynler; çocuklarla tartışmadan, anlaşmadan, çocukların istediklerini hiçbir şekilde kabul etmeksizin kendileri tarafından kararlaştırılan kuralları çok sıkı bir şekilde uygular. Bu tutum, çocuklarda yetersiz sosyal gelişimin nedenidir. Aile çocuğun istek ve gereksinimlerini dikkate almaz. Sıklıkla ceza yöntemine başvurur.
Anne ve babadan birisi, ya da her ikisinin baskısı altında olan çocuk, sessiz, uslu, dürüst ve dikkatli olmasına karşılık, küskün, çekingen, başkalarının etkisinde kolay kalabilen, aşırı hassas bir yapıya sahip olabilir. Aynı zamanda bu tutumla büyüyen çocuklar, yetişkin hayatlarında öfke problemi yaşayan, karar verme ve ifade etme konusunda yetersiz kalan bireyler haline gelir.
2) İzin Verici/İhmalkar Anne Baba Tutum
Çocuğun fiziksel ve psikolojik ihtiyaçlarını göz ardı eden ebeveynlerin sergilediği tutumdur. Böyle bir ortamda sosyal yönü zayıf, bağımsız davranamayan çocuklar yetişir. Bu çocuklar, anne babalarının ilgisine büyük gereksinim duyarlar. İhmalkar aile, saldırganlığı körükler, çocuğun çevresindeki kişi ve eşyaya zarar vermesine neden olabilir.
3) İzin Verici /Aşırı Hoşgörülü Anne Baba Tutumu
Bu tutuma sahip ebeveynlerin kabul ve ilgisi yüksek iken çocuk üzerindeki kontrolü düşüktür. Çocuk haz aldığı, karar verdiği her şeyi yapma eğilimindedir. Onların ısrarlı isteklerini yerine getiren, fazlasıyla özgürlük tanıyan, kolaylıkla boyun eğen, yumuşak başlı ve tutarsız davranan ebeveyn çocuğa sınır koyamaz. Sonuç olarak benlik denetimi düşük, sosyal becerileri zayıf bireyler yetişir. Bu tür yetişen bireyler, hiçbir zaman kendi davranışlarını kontrol etmeyi öğrenemezler. Daima kendi yollarının izlenmesini, isteklerinin gerçekleştirilmesini beklerler.
4) Kararsız Anne Baba Tutumu
Ebeveyn tutarsızlığı şeklinde de kendini gösterir. Anne baba arasında çocuğa ilişkin görüş ayrılığı, çocuğun yanında, “çocuk konusunda” birbirlerini eleştirmeleri, birinin olumlu yaklaşımına diğerinin olumsuz tutumu çocuğun davranışlarının sonucunda ne olacağını bilememesine sebep olur. Anne ya da babanın kendi davranışlarında da tutarsızlık söz konusu olabilir. Bu tutum aşırı hoşgörü ile sert cezalandırma arasında gidip gelme biçiminde görülür. Disiplinde tutarlılık çocukların neyi yapıp neyi yapamayacaklarını öğrenmelerine yardım eder ve böylece daha az engellenme duygusu yaşanır. Anne tarafından önemsenen ya da hoş görülen bir davranışın baba tarafından yasaklanması çocuğun kişilik gelişimi üzerinde kalıcı olumsuz etkiler oluşturur.
5) Aşırı Koruyucu Anne Baba Tutumu
Anne babanın çocuğu aşırı koruması, çocuğa gerektiğinden fazla kontrol ve özen göstermesi anlamına gelir. Bunun sonucunda çocuk, diğer kimselere aşırı bağımlı, kendine güveni olmayan, duygusal kırıklıkları olan bir kişi olabilir. Çocuğun yaşamı boyunca sürebilen bu bağımlılık, psiko-sosyal olgunluğu olumsuz açıdan etkiler ve çocuğun kendi kendine yetmesine olanak vermez. Ana babanın aşırı koruyuculuğu, çocuğun okul başarısını ve okula uyumunu da etkiler. Aşırı korunan çocuk fazlaca bağımlı ve ürkek olur, girişim yeteneklerinden yoksun kalır. Aşırı korunan çocukların ruhsal gelişmeleri de engellenmiş olduğundan, büyüdüklerinde çocuksu, her şeyi bekleyen, talep eden olmazsa aşırı kızıp sinirlenen kişilikler geliştirebilirler.
6) Demokratik (Güven Veren) Anne Baba Tutumu
Bu tür ebeveyn yaklaşımında, ana-baba çocuklarını desteklemenin yanı sıra sınırlarını koymayı da ihmal etmez ve hareketlerini kontrol eder. Ebeveyn ile çocuk arasında sözel iletişim kanalları açıktır. İstek ve görüşlerini açık ve anlaşılır bir şekilde dile getiren ebeveyn, çocukla sıcak bir iletişim içindedir. Böylesi sağlıklı iletişim kanalları, çocuğa başarılı bir sosyal gelişim için gerekli olan ortamı hazırlamış olur. Çocuğun kendi olarak gelişmesine, kendine özgü anlayış ve görüşlerini ifade etmesine olanak sağlar. Böyle bir ortamda yetişen çocuk, sosyal gelişim açısından yeterli, özgüvenli ve sorumluluğunun bilincinde yetişir.
Uygun anne- baba tutumları, çocuğun sosyal kabul görebilmesi için gerekli ortamı hazırlar. Çocuğun ilgi ve yeteneklerine uygun isteklerinin gelişimine yardım eder. Okul ve sosyal yaşamda başarılı olabilmeleri için çocuğun yeteneklerini uyarır, geliştirir.
Kaynaklar
Günalp, A. (2007). “Farklı Anne Baba Tutumlarının Okul Öncesi Eğitim Çağındaki Çocukların Özgüven Duygusunun Gelişimine Etkisi.” Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi. Konya.
Yavuzer, H. (1996). Çocuk Psikolojisi. 13. Basım. Remzi Kitapevi. İstanbul.