ÖFKE KONTROLÜ

<< Tüm Yazılar

Öfke, yaşımız kaç olursa olsun doğal duygularımızdan biridir. Öfkeli davranışlar genellikle bir yaş civarında başlar. Okul öncesi çocuklarda öfke nöbetleri görülme oranı oldukça yüksektir. Bu gelişimin doğal bir sürecidir. Çocukların bu duyguyu yaşamasına izin vermek gerekir. Kendisine ve etrafına zarar vermeden ona destek olmak, öfkesini dışarı atmasına engel olmaktan daha yapıcı bir yoldur. İki yaş çocuğu başkasının kendisi için bir şey yapmasına direnebilir. Dürtü ve isteklerini kontrol altına almak, geciktirmek, ertelemek gibi durumlar onun için neredeyse imkansızdır. Bu nedenle, isteklerinin yerine gelmemesi veya gecikmesi karşısında gerilim yaşar. Engelleyici nesne ve durumlar onda öfke yaratır. Öfke durumunda çocuk, duygularını tam olarak kontrol edemediğinden değişik ve şiddetli tepkiler verir. Yaşadığı gerilim, öfke nöbetlerini doğurur. Aslında çocuktaki öfke tepkileri, sosyal çevreye uyum çabasının bir parçasıdır. Okul öncesi dönemdeki çocukların neredeyse tamamında zaman zaman öfke nöbetlerine rastlanır. Ağlama, somurtma, her şeye itiraz etme, ağlayıp kendini yere atma, çığlık atma, yemeği reddetme, yediği yemeği kusma, eline geçeni fırlatma, ayaklarını veya kafasını vurma gibi davranışların hakim olduğu öfke nöbetleri genellikle çocukların aşırı uyarılma ile aç, yorgun, sıkılmış, rahatsız veya keyifsiz olduğu durumlarda daha çok ortaya çıkar. Öfke nöbetleri, çoğunlukla 2,5 yaş civarında zirveye ulaşır ve sıklıkla 4 yaş dolduğunda sona erer.

Öfkenin Belirtileri
- Yüz ifadesi sert, kaşlar çatıktır.
- Adale gerginliği, yumruk sıkma, vücut seyirmeleri, tikler, damar belirginleşmesi görülür.
- Yüz fazla soluk ya da fazla kırmızı olur.
- Nabız ve kalp atışları hızlanır, sık sık nefes alıp verme görülür.
- Konuşma kalitesi bozulur, kekeleleme görülebilir.
- Uyumsuzluk, isteksizlik, huzursuzluk olur.

Öfkenin Nedenleri

Çocuk annenin geçirdiği gergin hamileliğin mirası olarak dünyaya gergin gelir. Böyle bebekleri doğdukları ilk dakikalardan itibaren kaşık çatlarından ve mutsuz yüz ifadelerinden anlayabiliyoruz. Geçirilen hamileleğin, kalıtsal duygu durumlarının ve çocuk dünyaya geldikten sonra ebeveynlerin çocuğa karşı sergiledikleri davranış modellerinin etkileriyle çocuk öfke sahibi olabiliyor.Bunların dışında;

1. Çocuğun aç, susuz, uykusuz veya yorgun olması

2. Arkadaşları tarafından dışlanıyor ya da alay ediliyor olması

3.Anne – baba arasında ki problemler ( tartışmalar, kavgalar, boşanma, ölüm gibi)

4. Öfkelenen çocuğun ödüllendirilmesi, isteklerinin yerine getirilmesi

5. Öfkeli davranışlar sergileyen başka birini örnek alması(Anne, baba, arkadaş gibi)

6. Temel ihtiyaçların zamanında giderilmemesi

7. Anne ve babanın çocuğun tepkilerine yaklaşımlarının tutarsız olması ( annenin ve babanın anlaşmazlığa düşmesi sonucu çocuk neyin doğru neyin yanlış olduğu konusunda ikileme düşebilir)

8. Çocuğa haksız yere verilen cezalar da çocuğun öfkelenmesinde rol oynayabilir.

Öfke nöbeti sırasında uygun ebeveyn tutumu nasıl olmalıdır?

Bu dönem, anne-baba ve çocuk arasında ilk çekişmelerin yaşandığı bir dönem olduğu için, onların dengeli ve tutarlı davranışları sürecin kolay atlatılmasında önemli bir etkendir. Çocuğun herhangi bir davranışında, ebeveynin dengeli ve tutarlı davranabilmesi, kararlı, sakin ve süreklilik içeren bir yapıda olmaktan geçer. Ebeveynin tavırlarındaki değişimin çocuk için beklenmedik olmamasına özen göstermek gereklidir. Yani çocuk, aynı davranışı yüzünden ebeveyn tarafından bir keresinde ödüllendirilir, bir diğerinde cezalandırılırsa ya da bir davranış anne tarafından farklı, baba tarafından farklı değerlendirilirse hangi davranışın uygun olduğunu belirleyemeyeceğinden ikileme düşecektir. Bu gibi farklı tutumlar, çocuğun davranışlarına rehberlik edecek değer ve yargıları olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle, sınırların doğru çizildiği anne-baba-çocuk ilişkisinde mevcut durum daha kolay ve etkin bir yöntemle tolare edilebilir. Bu durumda çoğu kez gözlemlenen ebeveyn tutumu, anne yada babanın otorite kaygısıyla her şeyin kendi kontrolünde olmasını isteyerek, çocuk üzerindeki yaptırımını daha da arttırdığı yönündedir. Ancak, buradaki en etkili tutum,

● Anne-baba; çocuktaki öfke nöbetine neden olan davranışların geçici bir durum olduğunu bilerek sabırlı davranmalı ve çocuğu katı bir düzene zorlamadan, soğukkanlı davranarak çocukla gereksiz çekişmelere girmemelidir. Öfke nöbeti sırasında telaşa kapılmamak, kendi kurallarınızı korumak ve ne yaptığınızı bilerek hareket etmek en doğrusudur.

● Anne - baba çocuğu korkutarak cezalandırmamalı, öfkeyi dindirmek için çocuğun her istediğini yapmaktan kaçınmalı, özellikle öfke nöbetinin ardından bitişini hızlandırmak için ödüllendirmemeli ve çocuğun öfkeli davranışları anne-babanın öfkesine yol açmamalıdır. Çocuğun ana problemi, sakinleşememektir. Anne, baba da sinirlenirse çocuğun öfkesi beslenir

● Çocuğun öfkesini kaynağından uzaklaştırmak amacıyla disiplin yöntemlerinden biri olan ‘mola yöntemi’ denenebilir. Burada yapılacak olan, çocuğun bulunduğu ortamdan ayrılmak, sakinleşene kadar onu yalnız bırakmak ve daha sonra yanına gelmek şeklinde olmalıdır. Çünkü, sakinleştirmeye çalışmak sanılanın aksine onu daha da hırçınlaştırabilir. Başka bir yöntem de, çocuğun bulunduğu ortamın değiştirilmesidir. Eğer öfke nöbeti halka açık bir mekanda gerçekleştiyse, çocuğu kucaklayıp, mekanı terk etmek en doğru yoldur. Bunun dışında, öfke nöbeti geçirdiği anlarda, ses, renk, ışık, doku gibi çeşitli uyarıcılardan yararlanılarak dikkatinin hemen başka bir alana yönlendirilmesi de, öfkesinin dağılması için yararlı olmaktadır.

● Öfke anında çocuklar, sakin, anlayışlı ve kendilerini anlayacak yetişkinlere gereksinim duyarlar. Onun bu duygusunu anlayarak, kabul eden bir yaklaşımla ama kararlı bir ses tonu ile konuşmak en doğrusudur.

● Ayrıca, ona seçme şansı ve karar verme hakkı tanınmalıdır. Bazı küçük tartışmaları onun kazanmasına izin vermek bir diğer yöntem olabilir. Burada asıl hedef, çocuğa seçenekleri olduğunu göstermektir. Bu, ona kendi istediği şeyi seçerek olaylar üzerinde kontrolünün olduğu hissini uyandırır. Bu noktada, koyulan her kuralın açıklamasının yapılmasına özen gösterilmelidir. Aksi takdirde çocuğun, anlamadığı bir şeye ayak uydurmaya çalışmasını beklemek yanlış olur. Bir diğer önemli nokta da, anne babaların çocukları için iyi birer model olması gerektiğidir. Unutmamak gerekir ki; çocuklar anne-babaların davranışlarını gözlemleyerek, model alarak öğrenirler. Okul öncesi dönem çocuğunun öğrenme stili, örnek alma ve taklit etme becerisine dayanır. Çünkü çocuklar söylenilenlerden çok, yapılanları öğrenme eğilimindedirler. Çocuğa, iyi bir model olmanın en doğru yolu, onunla birlikte hareket etmektir. Örneğin, yemeği kaşık ve çatal kullanarak yemek; olumlu bir model oluşturur ve sözle ''Elle yemek yeme'' demekten çok daha etkilidir. Öfke nöbetlerinin, normal gelişimin bir parçası olduğu unutulmamalıdır. Bu, bir geçiş dönemidir. Çocuğunuz büyüdükçe kendisini kontrol etmeyi ve duygularını kelimelerle ifade etmeyi öğrenerek, tam anlamıyla bağımsız bir birey olma yolunda ilerleyecektir.

Öneriler

· En iyi tutum, çocuğun belirli sınırlar içinde ‘hükümdarlığını’ sürdürmesine izin vermektir.

· “Hayır” kelimesini az kullanarak, yapılmaması gerekenleri anlatmak.

· Olumlu davranış ve kurallara uymada ödüller vermek.

· Alternatif seçenek sunmak.

· Zıtlaşmak yerine dikkatini başka yere çekmek.

· Zarar görmeyeceğini düşündüğünüz durumlarda, yapmak istediğine izin vermek.

· Öfke nöbetini atlattıktan sonra istediği şeyi vermemek.

· Kontrolünü kaybetmiş çocuk, karşısında kontrolünü kaybetmiş anne-baba görmek istemez. Ortam değiştirmek hem çocuğa hem de size iyi gelecektir.

· Bu dönem, geçici ve gelişimsel bir dönemidir. Dolayısıyla, bu sürecin mümkün olduğu kadar sağlıklı şekilde atlatılmasının, çocuğun benlik algısı ve kimlik gelişimi üzerinde olumlu etkilerinin olduğu unutulmamalıdır.

Psk.Meltem Gedik