ÇOCUKLARDA DİYABET HASTALIĞI
“Yaşamın amacı hoşa gitmeyen şeylerden kaçmak değil hoşa gitmeyen şeyleri yenmektir” F.W. FOERSTER
Diyabet hastası olsun ya da olmasın bir çocuğu büyütmek kolay değildir. Diyabet, anne- babanın temel sorumluluğunu değiştirmez. Fakat doğumdan ergenliğe kadar olan döneme gelinceye kadar her aşamada bu sorumluluğa yeni unsurlar kazandırır.
Unutmayın; diyabet çocuğunuzun yaşamının yalnızca bir parçasıdır. Genellikle ailelerin yaşam biçimlerini diyabete göre ayarlamaktansa diyabet hastalığını yaşam biçimlerine göre uyarlamaları daha iyi olur.
Diyabet hastalığının yaşamınızı yönetmesine izin vermeyin.
Diyabet (Şeker hastalığı) Nedir?
Şeker hastalığı, insülin yapım ve kullanımında gelişen problemler sonucunda sürekli kan şeker yüksekliği ile seyreden metabolik bir hastalıktır, sonuçta vücut kan şeker ini uygun şekilde kullanamaz ve depolayamaz.(Başta karbonhidratlar olmak üzere protein ve yağ metabolizmasını ilgilendiren kronik bir hastalık)
İnsülin, kanda şeker in yükselmesini önleyen, pankreas adlı organın beta hücrelerinde yapılan bir hormondur. Normalde gıdalarla alınan veya karaciğerdeki depolardan kana salınan glükoz ( şeker) pankreas tarafından salgılanan insülin sayesinde hücreye girer ve orada yakılarak vücut için gerekli enerjiye dönüşür.
İnsülin yokluğunda –insülin bağımlı (Tip 1 diyabet) veya
etkisinin azlığında-insüline bağımlı olmayan (Tip 2 diyabet) ortaya çıkar.
Diyabet her yaştaki çocukta görülebilir Diyabet çocukluk çağının en sık görülen kronik hastalığıdır. Bebeklikten oyun çocuğuna ve ergenlik çağına kadar her yaştaki çocukta görülebilir.
Çoğunlukla tanı daha geç yaşlarda konmaktadır ve ancak hayatı tehdit edici oranda şeker yüksekliği ortaya çıktığında anlaşılmaktadır.
Çocuk Diyabeti Farklıdır!
Diyabet çocuklara ve ailelerine eşsiz darbeler vurur. Çocuklar her gün şekerlerini ölçer, insülin yapar, yemeklerini şekere göre ayarlar. Bir yandan da aynı çocuk, normal çocuklar gibi eğitimine devam eder ve bluğ çağına gelir. Bu gelişimin sağlıklı yürümesini sağlayabilmek için çok kişinin beraber hareketi önem taşımaktadır. Diyabeti tedavi eden ekip kadar aile ve okulun da birlikte hereket etmesi lazımdır. Bu şekilde alınacak önlemler sayesinde tip 1 ve tip 2 diyabetli çocuklar mümkün olan en az zararı görürler.
Çocuğunuz büyüdükçe diyabet hakkında soruları olacaktır. Çocuğunuzla birlikte bu soruların cevabını öğrenebilir ve öğrendiklerinizi çocuğunuzla paylaşabilirsiniz. Amacınız çocuğunuzun kafasına bilgileri ve olumlu bir tavrı birlikte yerleştirmek olmalıdır. Bu araçlar çocuğunuzu ileride kendi başına diyabet bakımını yapabilmesi için hazırlayacaktır. Yavrunuzu akıl ve fizik olarak sağlıklı büyütmek istersiniz. Bu, sadece mükemmel kan şekeri ile sağlanamaz aynı zamanda her durumda en iyiyi gerçekleştirmekle mümkün olabilir.
Bebekler ve yeni yürümeye başlayan çocuklar, kan şekeri ölçmek için parmaktan kan alınması ve insülin enjeksiyonlarını öfke yada ceza işareti olarak algılayabilirler. Ayrıca bu çocuklar anne-babanın üzüntülerinden de etkilenirler. Ebeveynlerini keyifsiz görmek bir bebeği korkutabilir.
Çocuğunuzun diyabet bakımına uyum sağlamasına yardım etmek için sakin olun. Diyabet bakımını bir biberon vermek kadar olağan hale getirin. Eğer gereken şeyleri zamanında sağlarsanız işler daha yolunda gidecektir.
Parmaktan kan alma işini ve iğneyi hızlı ve nazikçe yapın. Çocuğu nazikçe fakat güvenli bir şekilde tutun. Daha sonra çocuğunuzu rahatlatıp sakinleştirin.
Okulda Diyabetik Çocuk
Birçok ülkede diyabetli çocuklar yaklaşık 7 saatini okulda geçirir. Diyabetli çocuklar ve aileleri okul saatleri sırasında kan şekeri değerlerinin değiştiğini söylemektedir. Özellikle fiziksel aktivite, diyetteki değişiklikler kan şekeri değerlerinin okulda değişimini etkilemektedir.
Diyabetli çocuklar için diyetlerini yapabilecekleri, kan şekerini ölçebilecekleri, insülinlerini uygulayabilecekleri özel mekânlar gerekmektedir.
Okul Öncesi Yaştaki Çocuklar
3-4 yaşlarındaki çocuklar bedenlerinin nasıl çalıştığı ve nasıl iyileştiği hakkında çok düşsel fikirlere sahiptir. Öeğin parmaktan alınan kanlarda tüm kanlarının biteceğini düşünürle. Kan şekerine bakmak için yeterli büyüklükte bir damla kan almakta çekilen güçlük bu düşünceyi kanıtlar görünmektedir.
Her yaştan çocuklar hastalığın nasıl ve neden olduğunu anlamada sıkıntı çeker; kendilerinin diyabete neden olduklarını düşünürler. Çocuklar ayrıca kan şekerlerinin düştüğünü algılamada ve bunun niçin olduğunu anlamada da güçlük çekerler. Çocuğunuzun diyabetle ilgili yapılması gerekenleri basit kavramlarla açıklayın ve sık sık tekrar edin. ''Sen diyabet olmak için bir şey yapmadın''diyebilirsiniz. ''Kötü bir şey yaptığın için hasta olmadın'' gibi.
Çocuğunuzun sağlık ekibiyle yakın ilişkilerde çalışın. Ana-babalar diyabet bakımının gerektirdikleri ile büyüyen bir çocuğun gereksinimleri arasındaki dengeyi kurmayı öğrenmelidir. Kabul edilebilir diyabet kontrolü sadece mükemmel diyabet kontrolü değildir. Sağlık bakım ekibiniz size esnek kurallar ve rehberler bulmada yardımcı olabilirler. Ayrıca çocuğu diyabet hastası olan diğer ana-babalarla da konuşun. Büyük olasılıkla onlar da benzer sorunlar üzerinde çalışıyorlardır.
5-12 Yaşları Arasında Olan Çocuklar
İlkokul boyunca çocuklar genelde diyabete iyi uyum sağlamış olurlar. Yeni şeyler öğrenmeye en istekli dönemdedirler. Geleceği kolayca öngöremezler. Genelde neler olacağını düşünmezler. Daha sonraları çocuklar, diyabet bakımının çok fazla zaman aldığını hissedebilirler. Kendilerini yaşıtlarıyla karşılaştırdıklarından diyabetin (esnek olmayan sert gereklilikleri nedeniyle ) kendilerini özel biri yaptığını düşünmeye başlarlar.
Çocuğunuzun diyabet bakımıyla ilgili görevleri yavaş yavaş kendi üzerine almasına, devam eden ilginizle yardımcı olabilirsiniz. Çocuğun gitgide kendi bakımını yapmasını desteklerken diyabet yönetiminin çocukluk çağında aile takımının sorumluluğunda olduğunu bilmesini sağlayın.
Çocuğunuzun olgunluğu, yetenekleri sorumluluk alma durumu için size yol göstersin. Okul çağındaki çocukların diyabet bakımının bütün görevlerini veya çoğunu üzerine alabilir gibi düşünülmemelidir. Çocuğunuzun katılımına sınırlı ödüller vermek iyi bir fikir olabilir. Çocuk eğer geceyi arkadaşının yanında geçirebilme izni gibi bir yarar sağlayabilecekse genellikle kendi işini kendi yapmak ister.
Çocuğunuz diyabet bakımında daha fazla sorumluluk aldıkça mükemmellik beklemeyin. İlginizi devam ettirin ve vaaz vermek yerine onu destekleyin. Diyabet bakımında tatil olmadığından uzun gece eğlenceleri ya da doğum günü partilerinde ne yapılabileceğini sağlık bakım ekibinizle konuşun.
Diyabet bakımında yapılacak işleri paylaşın. Belki çocuğunuzun sabah insülinini siz yapar ve çocuğunuz da akşam iğnesini kendi yapabilir. Yapılacak işler tablosu size yardımcı olabilir. Çocuğunuz bu görevi yerine getirdiğinde bir yıldız çizin. Oyun kurallarını küçük ödüllerle sonuçlanacak şekilde koyun.
Üçüncü Kişiler
Çocuğunuzla birlikte diyabet bakımında çalışmanız büyük bir meydan okumadır. Peki çocuğunuzun bakımında rol alan diğer kişiler.
Onlarla çalışmaya da ihtiyaç duyacaksınız. Bakıcılar, öğretmenler, koçlar. Onlar diyabet hakkında ne kadar şey bilirse çocuğunuza o kadar iyi göz-kulak olacaklardır.
Bakıcılar; deneyimli ve olgun bir bakıcı bulduğunuzda diyabet bakımını nasıl sağlayacağından endişe duyarsınız. Eğer bakıcınızın diyabet hakkında yeterli bilgiye sahip olduğunu bilirseniz çocuğunuza bakması için ona teslim etmeniz güçlük yaratmayacaktır. Bakıcınızın diyabet hakkındaki eğitimine yardımcı olun. Onun bir diyabet eğitim sınıfına devam etmesini sağlayabilirsiniz. Bakıcıya anlaşılır bir yönerge listesi bırakın.
Bu listenin içinde
Eğer iğneyi bakıcınız yapacaksa bunu daha önceden planlayın. Rahat bir ortamda bakıcıya (iğne yapmayı) öğretmek için evde olmayacağınız tarihten önce bir zaman ayarlayın. İşleri kolaylaştırmak için çocuğunuzun enjektörünü önceden hazırlayabilirsiniz.
Eğer bakıcınızın kan şekeri ölçümü yapması gerekecekse, bunu da daha önce öğretin. Çocuğunuzun kan şekerinin ne zaman ve hangi durumlarda ölçülmesinin istediğinizi hazırlamış olduğunuz listeye yazın. Dikkatlice düşünüp planlayarak çocuğunuzu bakıcıya herhangi birinden daha güvenli ve kolayca bırakabilirsiniz.
Okul çocuğunuzun okul yönetimiyle konuşmada oynayacağınız rol, elbette çocuğunuzun yaşına bağlıdır. Bir ilkokul öğrencisinin ana babası, bir lise öğrencisinin ana babasından farklı rol oynar. Eğer onlu yaşlardaki bir çocuğun velisiyseniz çocuğunuz; siz, öğretmen ya da koçlarla konuşurken muhtemelen katılmak isteyecektir. Okul ortamındaki erişkinleri diyabet hakkında bilgilendirmek velilerin görevi ise de çocukların bunu hangi yaşıtlarına ve nasıl anlatacağını seçme hakkı vardır.
Öğretim yılının başlamasından önce okul yönetimiyle dostça sakin bir ziyaret planlayın. Sağlık bakım ekibinizden bu ziyaretin hangi konuları kapsayacağı ve nasıl sunulacağı hakkında yardım alabilirsiniz. Neşeli ve yapıcı bir biçimde konuşun.
Okul yönetimine yapacağınız ziyaret okul hemşiresi, öğretmenler, okul müdürü ve çocuğunuzdan sorumlu olan servis şöförü ve tam gün çalışanlar gibi erişkinleri içermelidir. Hemşirelerden çok öğretmenler , çocuğunuzda kan şekeri düşüklüğü belirtilerini genelde ilk gözleyecek kişiler olacaktır Ziyaret sırasında herkese aynı bilgileri verin.
Okul personelinin çocuğunuzun diyabet hastası olduğunu bildiklerinden , ama onu diyabetik diye damgalamadıklarından emin olun. Anayasamıza göre hiç kimsenin eğitim hakkı engellenemez. Gereklilik olmadıkça diyabet hastası çocuklar yaşıtlarından ayrı tutulmamalıdır.
Çocuğunuzun diyabet hastalığının akranlarınca nasıl kabulleneceği konusunda endişeleriniz olabilir. Diğer çocukların diyabet konusunda edinecekleri fikrin çocuğunuzun tavırlarından kaynaklanacağını aklınızda bulundurun. Eğer çocuğunuz diyabet konusunda rahatça konuşabiliyorsa çoğu arkadaşı da rahat olacaktır. Bazı çocuklar diyabet hastası olduklarından dolayı sıkıntılıdırlar. Öğretmenler bu durumda kısıtlamaları arttırarak değil destekleyerek çocuğun sıkıntısını aşmasına yardımcı olmalıdırlar. Eğer bir öğretmen diyabetle başa çıkmada zorluk yaşadığını hissederse o ve diğer okul yöneticileri daha fazla yardım önerebilirler. Siz ve veli destek grubunuz diyabet hastası çocuklarla çalışmada deneyimli okul yetkililerinin isimlerini çıkarabilir. Eğer bir sorun oluşmakta ise ciddi hale gelmesini beklemeden erkenden yardım sağlayın.
Eğer siz, çocuğunuz ve okul yönetimi ev ödevlerinizi yaparsanız çocuğunuz gereksiz bir endişe ya da kısıtlama olmaksızın okulun bütün keyfini sürebilir.
Düşük Kan Şekerini Nasıl Açıklamalı?
Çocuğunuzla vakit geçiren her erişkin düşük kan şekeri veya hipoglisemi konusunda bir şeyler bilmelidir. Eğer çocuğunuza enjekte edilen insülin miktarı çocuğunuzun o gün yediği besine veya yaptığı egzersize göre çok fazla ise düşük kan şekeri çoğunlukla oluşur.
Çoğu zaman çocuklarda düşük kan şekeri düzeyi saptanması titreme, terleme, sinirlilik veya uyuklama gibi ılımlı belirtilere yol açar. Bu tür belirtileri olan çocuk karbonhidrat içeren meyve suyu, süt ya da kuru üzüm gibi bir atıştırmadan sonra kendine gelir.
Daha ciddi bir çok reaksiyonla baş edebilmek için önceden bir plan hazırlarsanız daha iyi olur. Sizi endişelendiren semptomları not edin. Listeyle beraber doktorunuza ya da hemşire eğitmeninize gidin düşünebildiğiniz bütün '' eğer '' ve 'ne yapmalı'' ile başlayan sorularınızı sorun. Çocuğunuzun diyetisyeni ile ara öğün seçenekleri üzerine konuşun.
Sağlık bakım ekibine şunları sormak isteyebilirsiniz.
Kan şeker izleminde iyi kayıt tutmak diyabet bakımının nasıl gittiğini öğrenmek için en iyi yoldur. Bu kayıtları çocuğunuzun sağlık bakım ekibiyle tartışarak bu değerli bilgiyi çocuğunuzun sağlığı için çevirmeye çalışın. Eğer çocuğunuz ağır bir insülin reaksiyonu geçirdiyse çocuk doktorunuzun bunu bildiğine emin olun. Tedavi planını değiştirmeye gerek duyabilirsiniz.
Korunma Önlemleri
• Günümüzde tip 1 diyabetin oluşumu önlenemiyor. Diyabetin sebebi halen araştırılmakta ve bilinmeyen yönleri bulunmaya çalışılmaktadır.
• Tip 2 diyabet ise başlangıçta önlenebilir bir durumdur; çünkü çoğu zaman şişmanlığa ve hareketsizliğe bağlanmaktadır.
• Dünyadaki birçok ülke, okullarda ve topluma yönelik olarak, genel anlamda sağlıklı yaşamı ve sağlıklı çevreyi öğreten eğitim programları ve dersleri desteklemektedir.
• Okulların bir kısmı kantinlerde daha çok meyve ve sebze yemeyi özendirmektedir. Bazı okullarda ise çocuklar şekerli içecekleri azaltmaya ve aktiviteye yönlendirilmektedir.
• Ayrıca bazı sağlıkçılar vücut kitle indeksi ölçümü yaparak, çocukların aileleriyle bu durumu tartışıp çözümler aranmasını sağlamışlardır.
• Bazı bölgesel kuruluşlar da hayat boyu sağlıklı yaşamı öğretmek için kolları sıvamışlardır.
• Bilgilendirici okul programları birçok bölgede öne çıkmaktadır.
• Konuyla ilgili televizyon ve radyo programları da yapılmaktadır
Sevgi Bakımı
Bazen, diyabet bakımının gerektirdikleri siz yeniden normal bir aile yaşamının devamını korumaya çabalarken kontrolü sağlayabilmek sonsuz görünebilir. Adım adım ilerleyin. Ve sağlık ekibinizden, çocuğunuzun okulundan ve sizinle aynı endişeleri paylaşan diğer ana-babalardan destek alın.
Diyabet çocuğunuzun sağlığıyla ilgilidir. Ailenizin mutluluğunu yönetmesine izin vermeyin
Neşe Erberk Etiler Anaokulu Hemşiresi
Zeynep KANBUROĞLU
