İstanbul
Halkalı
Halkalı
Çocuklarda Mizaç Türleri: Zor Mizaçlı Çocuk ve Ebeveyn Kabulü
Çocuklar ile ilgili konuşmaya başladığımızda en önce onların belli başlı özelliklerini saymaya başlarız. ‘Çok hareketlidir, çok sakin bir yapısı var, inanılmaz inatçı, ama inanın doğduğundan beri böyle’ gibi çocuklarımızı mizaç, karakter ve kişilik özellikleri üzerinden anlatmaya başlarız. Örnekteki ‘doğduğundan beri böyle’ noktası bizim mizaç diye tanımladığımız, dışardan gelen uyaranlara kişiye has tepki verme eğilimidir ve mizaç; karakter ile kişilikten ayrı olarak doğuştan gelir. Mizaç çocukluktan yetişkinliğe sabit kalmaktadır. Genetik aktarım oranı da yüksektir. Peki, mizaç çocuklarımızın hayatında neden bu kadar önemli diye düşünürsek? Çocuğun doğduğu anlardan itibaren çevresine verdiği tepkiler, onun çevresinden alacağı tepkileri de belirler. Bu çevresel etkenler ile harmanlanan mizaç zamanla çocuğun kişilik ve karakterini oluşturur. Kişilik de bireyin yaşam biçimini etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Mizacı soğanın cücüğü gibi düşünürsek onun üzerine eklenen her yaşantı bütününde soğanı yani kişiliği oluşturur ve sizin nasıl bir soğan olacağınızı belirler. Bu neşeli metafor mizaç ve kişiliği anlamak için aklımızda tutabileceğimiz güzel bir örneklemedir.
Çocuklarımızın doğuştan getirdikleri bu mizaç özelliklerine bakarsak; bu konuda da psikoloji de farklı teoriler olduğu gibi en çok kabul gören mizaç türleri teorisi, dokuz tip mizaç türü üzerinden araştırılmaktadır.
Bu tip mizaç özelliklerine sahip çocuklar genellikle uyumlu, kurallara uyan, mükemmeliyetçi yönü sebebi ile titiz ve düzenli bir çocuktur. Haksızlık yapmamaya ve kendisine de yapılmamasına önem verir. Bu mükemmeliyetçilik zaman zaman çabuk kızmaya, haksızlığa aşırı tepki vermeye ve düzensizliklere tahammül edememe gibi tepkilere de sebep olur.
Duygusal tepkileri hızlı olan bir mizaç türüdür. Sürekli ilgi ve sevgi görmeye ihtiyaç duyarlar. Duygusallıkları yüzünden çabuk alınmaya meyillidirler. Bu duygusallığın pozitif getirisi de arkadaş canlısı ve çevreye, sevdiklerine duyarlı olmalarını sağlar. Bir yandan da ilgiyi üzerlerinde tutmayı sevdikleri için tutturmacı davranış eğilimleri yüksektir.
Özgüveni yüksek davranış profiline sahiptirler. Başarısızlığı ve yenilgiyi sevmezler. Arkadaş seçimleri de kendi mizacına benzer özelliktekiler arasından olur. Hırslı yapıları sebebi ile zaman zaman duygusal zorluklar yaşayabilirler.
Kendi içine dönük bir mizaç özelliğidir. Kırılgan, hassas ve naiftirler. Sanatsal etkinliklere eğilimleri yüksektir. Empati becerileri yüksektir. Kendilerinin empati seviyesi yüksek olmasından dolayı karşısındakinden de, o duygularını ve düşüncelerini anlatmadan anlasın isterler, empati beklerler. Bu zaman zaman onları hayal kırıklığına sürükleyebilir.
Tam olarak meraklı diyebileceğimiz bir mizaç özelliğidir. Araştırmayı, yeniyi keşfetmeyi çok severler. Kendi içine dönmeye ve yalnızlığa meyillidirler. İnsan ilişkileri kurmada zayıftırlar. Zamanlarını yeni şeyler araştırarak ve keşfederek geçirmeyi tercih ederler. Bu uğurda sıkılmadan saatlerce dikkatlerini koruyabilirler.
Çevresi ile uyumu yüksek, mantıklı ve dikkatli, bir o kadar sorgulayıcı bir mizaç tipidir. Bu sorgulayıcı yapıları sebebi ile yeni ortamlara girdiklerine temkinli davranıp güven kazanana kadar mesafeli kalabilirler. Güven oluşumundan sonra insanlarla pozitif ilişkiler kurabilme becerisine sahiptirler. Bu güvensizlik duyguları zaman zaman kaygılı ve endişeli profiller çizmelerine sebep olabilir.
Neşeli, eğlenceli, hareketli ve dışa dönük gibi temel özellikleri barındıran bir mizaç tipidir. Yeniliklere açıktırlar ve aynı şeyi yapmaktan kısa sürede bıkabilirler. Enerjik yapıları sebebi ile çevreyle olumlu ilişkiler kurarlar ve konuşkandırlar. Sürekli yeniyi keşfetme güdüsü sebebi ile zaman zaman maymun iştahlı diyebileceğimiz, çabuk bıkma ve bir şeyi sürdürmekte zorlanma gibi negatif özellikler sergileyebilirler.
Tam olarak liderlik vasıfları baskın, kendinden emin bir mizaç türüdür. Kendilerini merkezde görürler. Bağımsızlıklarına düşkündürler. Çevrelerine emir verme eğilimleri fazladır. Aksi davranış gördüklerinde ve istedikleri gibi liderlik vasfını yerine getiremediklerinde çabuk öfkelenebilirler.
Bu mizaç tipine sahip çocuklar sakin ve uyumlu bir profile sahip olsalar da rahatlarına fazla düşkündürler. Gerginlikten hoşlanmazlar ve bu özellikleri ile çevrelerinde de arabulucu rol oynayabilirler. Fazla mülayim olmaları sebebi ile hayır demekte zorlanabilirler. Ağırkanlı yapıları sebebi ile de bir işi bitirmede zorluk yaşayabilirler.
Temel mizaç özelliklerinden kısa özetler aktarmak istedim ki karşımızdakinin ‘neyi, neden?’ yaptığını anlamak ona olan doğru yaklaşımlar geliştirmemize de büyük katkı sağlayacaktır. Bu mizaç özellikleri dokuz tane olsa da bunlar birbirleri ile de etkileşim gösterebilir. Birkaç mizaç özelliği bir bireyde olabilir. Burada ebeveynler olarak bize düşen çocuğumuzdaki mizaç özelliklerinin genetik olarak bizlerden de aktarıldığını unutmamak. Her mizaç özelliğinin pozitif ve negatif yönlerinin farkında olarak yaklaşımlar göstermek. Negatif yönleri beslemeden pozitif yönlere yatırım yaparak çocuklarımızı desteklemek önemli bir noktadır. Unutmamamız gereken en önemli şey ise bazı mizaç özellikleri çok zorlayıcı olabilir. Çocuklarımızı bu özellikleri ile kabul edersek onlar da kendini daha kabul görmüş hissedip, bu özellikleri ile ilgili suçluluk geliştirmeyeceklerdir. Sakin huylu bir çocuk hiçbir zaman tamamen dışa dönük olmayacağı gibi, çok inatçı bir çocuk da tamamen inatlaşmayı bırakmayacaktır. Olumlu özellikleri kabul ettiğimiz gibi zorlayıcı özellikleri de kabul etmeli bu noktalarda tepkiler konusunda, çocuklara yol göstermeyi misyon edinmeliyiz. Yani inatlaşırken tepinerek ağlayan bir çocuğa düşüncelerini tutturmadan da kabul ettirebilme becerisi kazandırmak gibi veya çok sakin bir çocuğa yeni gördüğü birinden arkanıza saklanması yerine sadece ufak bir el sallama becerisi kazandırma gibi. Özetle çocuklarımızın mizaç özellikleri ne olursa olsun onların bunu deneyimlemedeki doğru yönlendirmelere ve kabul görmeye ihtiyaçları var.
Uzman Klinik Psikolog Deniz Akgül